System akademickiej pomocy materialnej w Polsce, pomimo podejmowanych kolejnych reform i modyfikacji, pozostaje niewydolny, skomplikowany i często po prostu niezrozumiały. Do najczęściej zgłaszanych w naszej Poradni problemów o charakterze stricte studenckim, należą właśnie sprawy dotyczące świadczeń stypendialnych. Jednym z najbardziej kontrowersyjnych okazał się przepis limitujący prawo do uzyskania ww. świadczeń, do maksymalnie 6 lat.
Ograniczenie to pojawiło się, jako nowe rozwiązanie, w przyjętej – w roku 2018 – ustawie Prawo o Szkolnictwie Wyższym i Nauce (dalej p.s.w.n.)[1]. Zgodnie z art. 93 ust. 2 p.s.w.n.: „Świadczenia, o których mowa w art. 86 ust 1 pkt 1-4 i art. 359 ust. 1: 1) przysługują na studiach pierwszego stopnia, studiach drugiego stopnia i jednolitych studiach magisterskich, jednak nie dłużej niż przez okres 6 lat; (…)”.
Pytania i wątpliwości, studentów i pracowników administracji uczelnianych, wzbudzała zarówno kwestia określenia momentu od kiedy należy liczyć opisany w przepisie okres 6 lat (czy od początku studiów danej osoby, czy od wejścia ustawy w życie), jak również obliczanie wymiaru długości roku (12, 10, a może 9 miesięcy), a przede wszystkim, czy w przepisie chodzi o okres nauki, czy o okres pobierania świadczeń stypendialnych.
Ta ostatnia kwestia rodziła największe spory. Część uczelnianych organów przyznających pomoc materialną, przyjmowała interpretację bardziej korzystną dla studentów (liczy się okres pobierania świadczenia), a część mniej korzystną (liczy się okres studiów).
Mimo ponawianych przez Ministerstwo Szkolnictwa Wyższego i Nauki (dalej MNiSW) informacji-wyjaśnień[2], odwołania studentów od niekorzystnych – ich zdaniem – decyzji, coraz częściej trafiały do wojewódzkich sądów administracyjnych. W przeważającej większości orzeczeń (ok. 80) sądy przyznawały rację skarżącym, stwierdzając, że okres 6 lat należy rozumieć w kontekście nie tyle długości studiowania, ile długości pobierania świadczeń. Tak było m.in. w przypadku wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Szczecinie z dn. 10.06.2020 r.: „(…) Z przepisów art. 93 ust. 2 pkt 2 oraz art. 94 wprost wynika, w jakich sytuacjach studentowi prawo do stypendium nie przysługuje lub kiedy wygasa decyzja o przyznaniu świadczenia. Żadna z tych regulacji nie wiąże prawa do stypendium z nadmiernie długim okresem studiowania, który może być spowodowany nie tylko nie przykładaniem się do nauki lecz sytuacją zdrowotną, losową czy ekonomiczną. Oznacza to, że niezależnie przez jaki okres dana osoba posiada status studenta, prawo do świadczeń wymienionych w art. 86 ust. 1 pkt 1 – 4 i art. 359 ust. 1 ma tylko przez okres sześciu lat, chyba że zachodzą wyłączenia, o których mowa w art. 93 ust. 2 pkt 2, ust. 3 i 4 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce. (…)”[3].
Wydaje się, że taka linia orzecznicza była w pełni uzasadniona, co potwierdziły również wyroki Naczelnego Sądu Administracyjnego[4]. Bez względu bowiem na domniemanie intencji ustawodawcy[5], wykładnia celowościowa i systemowa nie powinna zdominować poprawnej wykładni językowej, a ta klarownie wskazywała na interpretację odmienną od ministerialnej[6].
Zaistniała sytuacja obligowała MNiSW do podjęcia działań. W nowelizowanej już blisko dwudziestokrotnie ustawie p.s.w.n., treść art. 93 została, ustawą z listopada 2021 roku, istotnie zmodyfikowana. Wprowadzono liczne korekty i uzupełnienia, rozwiązując jednak tylko część sygnalizowanych problemów[7].
W konsekwencji zaimplementowanych zmian, poczynając od letniego semestru roku akademickiego 2021/22, stypendium: socjalne, rektora, dla osób niepełnosprawnych oraz zapomogi będzie można otrzymywać przez okres nie dłuższy niż 12 semestrów, z tym, że:
- na studiach pierwszego stopnia – nie dłużej niż przez 9 semestrów;
- na studiach drugiego stopnia – nie dłużej niż przez 7 semestrów;
- na jednolitych studiach magisterskich, których czas trwania wynosi 11 albo 12 semestrów – nie dłużej niż przez dodatkowo 2 semestry.
Wprowadzono jednocześnie kilka przepisów o charakterze organizacyjnym:
- do limitu 12 semestrów wlicza się wszystkie rozpoczęte przez studenta semestry (w tym trwające w czasie przyznanego urlopu studenckiego);
- do limitu 12 semestrów nie wlicza się kolejnych studiów pierwszego stopnia, rozpoczętych lub kontynuowanych po uzyskaniu pierwszego tytułu zawodowego licencjata, inżyniera albo równorzędnego;
- w przypadku realizowania studiów równoległych na kilku kierunkach, semestry odbywane równocześnie liczy się jako jeden semestr;
- w przypadku, gdy niepełnosprawność powstała w trakcie studiów lub po uzyskaniu tytułu zawodowego, stypendium dla osób niepełnosprawnych przysługuje dodatkowo przez okres 12 semestrów;
- powyższe zasady dotyczą odpowiednio studentów, którzy uczyli się lub uzyskali tytuły zawodowa poza Polską.
Bez zmian pozostawiono inne kwestie, m.in.:
- ograniczenie otrzymywania świadczeń dla studenta kształcącego się na kilku kierunkach równocześnie, tylko do jednego, wybranego przez niego kierunku,
- niemożność ubiegania się o świadczenie przez studenta posiadającego tytuł zawodowy magistra, magistra inżyniera albo równorzędny oraz licencjata, inżyniera albo równorzędny, jeśli ponownie podejmuje studia pierwszego stopnia[8].
Pozostało niestety kilka problemów[9], których nowelizacja nie rozwiązała, wśród których na plan pierwszy wysuwa się konieczność rozstrzygnięcie kogo nowy limit ma objąć, tzn. od kiedy należy liczyć semestry, w których student pobierał świadczenie. Wśród możliwych rozwiązań najpoważniejsze jawią się trzy opcje: moment wejścia w życie p.s.w.n., moment wejścia w życie ustawy nowelizującej, moment rozpoczęcia nauki przez studenta.
Sama treść ustawy z 17.11.2021 wskazuje, że należałoby przyjąć drugą opcję. Pierwszym argumentem przemawiającym za takim wyborem jest treść art. 15 ww. aktu, w którym sam ustawodawca wskazuje, że tylko do umów kredytu studenckiego zawartych przed wejściem w życie tej ustawy, stosuje się przepisy zmienianej p.s.w.n. w dotychczasowym brzemieniu.
Bardziej znaczącym argumentem, przemawiającym za akceptacją drugiego rozwiązania jest orzecznictwo sądów administracyjnych. W uzasadnieniach wyroków zapadłych w sprawach dotyczących pierwotnego brzmienia pkt 1 ust. 2 art. 93 p.s.w.n., dość jednoznacznie powtarza się konstatacja, iż liczenie 6-letniego limitu pobierania świadczenia należy rozpocząć od wejścia w życie p.s.w.n. Takie stanowisko znajduje się m.in. w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dn. 10.03.2021 r.: „ (….) Niezależnie od powyższego wskazać należy, że wbrew stanowisku Rektora brak jest podstaw do uwzględniania jakichkolwiek innych okresów sprzed daty wejścia w życie art. 86-95 u.p.s.w.n., tj. sprzed 1 października 2019 r., przy wyliczaniu 6-letniego okresu przysługiwania przedmiotowego świadczenia. Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 3 lipca 2018 r. Przepisy wprowadzające ustawę Prawo o szkolnictwie wyższym i nauce (Dz. U. poz. 1669 z późn. zm.), powołane przepisy u.p.s.w.n. obowiązują od dnia 1 października 2019 r. w przypadku stypendium socjalnego, stypendium dla osób niepełnosprawnych, zapomogi i stypendium rektora. Brak jest jednocześnie przepisów przejściowych, z których wynikałaby wola ustawodawcy zaliczania do ww. 6-letniego okresu świadczeń, o których mowa w ustawie z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym (Dz. U. z 2017 r. poz. 2183 z późn. zm.), czy też ewentualnych innych świadczeń. Gdyby taka była intencja ustawodawcy, to zostałoby to uregulowane wprost w ustawie. (…)”[10]. Zasadne zatem wydaje się konsekwentne stosowanie tej linii orzeczniczej także w przypadku znowelizowanego ust. 4 art. 93 p.s.w.n.
Omawiana nowelizacja z listopada 2021 r. wyjaśniła zatem jednoznacznie, iż wymienione w nowych ust. 4 i 5 art. 93 p.s.w.n. limity semestralne dotyczą okresu pobierania świadczeń (a nie okresu nauki), rozstrzygając jednocześnie problem wyliczania długości okresu, w którym student może otrzymywać pomoc stypendialną. Przy okazji doprecyzowano kwestię, że w wyliczeniach tych należy brać pod uwagę okresy pobierania świadczeń socjalnych na studiach zagranicznych.
Wśród spraw, które nadal będą budzić wątpliwości pozostaje kwestia określenia od kiedy należy liczyć opisaną w nowym ust. 4 art. 93 liczbę limitowanych semestrów, która zapewnie zostanie rozstrzygnięta w drodze kolejnej nowelizacji lub przez orzecznictwo sądów administracyjnych.
[1] https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20180001668/U/D20181668Lj.pdf
[2] Wg pisma MNiSW z 08.02.2021 r.: „(…) łączny okres (nieprzekraczający 6 lat kalendarzowych, tj. 72 miesięcy), w którym danej osobie przysługuje możliwość ubiegania się o świadczenie (…)”, https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/swiadczenia-dla-studentow-od-1-pazdziernika-2021-r. Por. https://www.gov.pl/web/edukacja-i-nauka/swiadczenia-dla-studentow-od-1-pazdziernika-2019-r.
[3] II SA/Sz 222/20.
[4] M.in. wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z 15.06.2021 r.: „(…) Zatem 6-letni okres, o którym mowa w art. 93 ust. 2 pkt 1 u.p.s.w.n. należy odnosić do okresu, w którym student spełnia przesłanki otrzymywania pomocy finansowej określonej w ustawie i jednocześnie jest beneficjentem takiej pomocy. Mając na uwadze powyższe rozważania nie sposób zrównać znaczenia pojęcia „przysługiwania świadczenia”, o którym mowa w Prawie o szkolnictwie wyższym i nauce, z pojęciem „przysługiwania możliwości ubiegania się o świadczenie” w związku z posiadaniem statusu studenta, jak przyjął to skarżący kasacyjnie organ w niniejszej sprawie. (…)”, III OSK 4082/21.
[5] Zob. Przewodnik po systemie szkolnictwa wyższego i nauki, część 1, s. 119 file:///C:/Users/grzeg/Downloads/Przewodnik_po_systemie_szkolnictwa_wy%C5%BCszego_i_nauki_cz_1_20190218.pdf
[6] Zob. uchwała Sądu Najwyższego z 01.03.2007 r., III CZP 94/06.
[7] Ustawa z 17.11.2021 r., https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20210002232/O/D20212232.pdf
[8] Art. 93 ust. 2 i 3 p.s.w.n.
[9] M.in. brak odwołania do ust. 5 w stosowaniu przepisów ust. 7; wątpliwość w wyznaczeniu terminu powstania niepełnosprawności; niejednoznaczność w przypadku kierunków jednolitych studiów magisterskich, które mogą, ale nie muszą być prowadzone w tym trybie.
[10] II SA/Wa 2166/20, por. IV SA/Wr 620/21 z dn. 23.02.2022.
