Zatrudnienie może odbywać się na podstawie różnych umów, jednak dwie najczęściej spotykane w praktyce to umowa o pracę oraz, zwłaszcza w przypadku studentów, umowa zlecenie. Różnice między tymi rodzajami umów są niezwykle istotne, zarówno dla pracodawców, jak i pracowników.
Poniżej przedstawiamy kluczowe różnice między umową o pracę a umową zlecenie, a także omawiamy sposoby ich rozwiązania.
Umowa o Pracę:
Umowa o pracę reguluje zatrudnienie pracownika na określonych warunkach. Pracownik zobowiązuje się do wykonywania określonych obowiązków na rzecz pracodawcy w zamian za ustalone wynagrodzenie. Wynagrodzenie pracownika w umowie o pracę jest stałe i niezależne od efektów pracy, z wyjątkiem świadczeń dodatkowych, takich jak premia. Pracownicy objęci są szeregiem praw chroniących ich interesy, takich jak prawo do urlopów, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe czy ochrona przed zwolnieniem bez uzasadnionej przyczyny. Pracownik podlega bezpośrednio pracodawcy, ma określone obowiązki związane z charakterem wykonywanej pracy, a pracodawca ma pełniejsze prawo do kontroli nad pracą pracownika. Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy reguluje Kodeks Pracy.
Umowa Zlecenie:
Umowa zlecenie reguluje zaś wykonanie określonej usługi na rzecz zleceniodawcy przez osobę niebędącą pracownikiem (w rozumieniu przepisów Kodeksu Pracy). Wykonawca zobowiązuje się do dokonania określonych czynności prawnych. Wynagrodzenie dla zleceniobiorcy w umowie zlecenie może być uzależnione od efektów wykonanej pracy. Osoby wykonujące umowę zlecenie zazwyczaj nie są objęte taką samą ochroną prawną jak pracownicy, co stanowi jedną z głównych różnic między tymi formami zatrudnienia. Z drugiej strony, zleceniobiorca ma większą niezależność co do sposobu wykonywania zlecenia, bowiem co do zasady, umowa zlecenie nie pozwala na szczegółową organizację pracy przez zleceniodawcę czy realizację zadań według wskazówek i bieżących poleceń.
Na niekorzyść umowy zlecenie z pewnością przemawia przede wszystkim to, że zleceniobiorcy nie korzystają z ochrony przewidzianej w kodeksie pracy. Umowa zlecenia regulowana jest głównie przez przepisy kodeksu cywilnego.
Rozwiązanie:
Rozwiązanie umowy o pracę może być inicjowane zarówno przez pracownika, jak i pracodawcę. Umowę o pracę można rozwiązać z różnych przyczyn, takich jak upływ czasu na jaki została zawarta, względy ekonomiczne, obiektywne przyczyny związane z działalnością pracodawcy lub pracownika, bądź z winy jednej ze stron, jak na przykład naruszenie obowiązków pracowniczych. Strony muszą przestrzegać określonych procedur, takich jak wypowiedzenie z zachowaniem okresu wypowiedzenia. Zarówno pracownik, jak i pracodawca muszą przestrzegać okresu wypowiedzenia, który zależy od stażu pracy pracownika i jest określony w kodeksie pracy. Jednak w niektórych przypadkach, umowę o pracę można rozwiązać natychmiast. Każdy przypadek ewentualnego naruszenia powinien zostać rozpatrzony indywidualnie, a pracownicy w razie wątpliwości co do zachowania okresu wypowiedzenia powinni zgłosić się po poradę.
Umowa zlecenia może być zaś rozwiązana zgodnie z warunkami określonymi w umowie, więc zwykle zależy od uzgodnień stron. Mogą to być różne powody, takie jak zakończenie konkretnego zadania, zmiana warunków współpracy lub decyzje jednej ze stron. Zleceniodawca lub zleceniobiorca zwykle decydują się na rozwiązanie umowy z zachowaniem określonego okresu wypowiedzenia. Okres wypowiedzenia w umowie zlecenia zazwyczaj jest uzgadniany między zleceniodawcą a zleceniobiorcą w umowie. Jest to istotne, bowiem w braku takiego ustalenia, przepisy prawa nie określają żadnych terminów ustawowych. Natychmiastowe wypowiedzenie umowy zlecenia również jest możliwe, jednak w takim wypadku może skutkować pewnymi konsekwencjami. Zleceniodawca jest zobowiązany zwrócić wykonawcy poniesione wydatki związane z należytym wykonaniem zlecenia, a w przypadku odpłatnego zlecenia, musi także uiścić część wynagrodzenia odpowiadającą dotychczasowym czynnościom wykonawcy. Zleceniobiorca zaś, musi liczyć się z poniesieniem odpowiedzialności za ewentualną szkodę zleceniodawcy.
Dochodzenie praw:
W sytuacji umowy zlecenia dochodzenie praw odbywa się przez sąd powszechny, zwykle wydziały cywilne lub gospodarcze. Zleceniodawca może korzystać z ogólnych środków przewidzianych w prawie cywilnym w przypadku naruszenia warunków umowy zlecenia. Obejmuje to roszczenia o naprawienie szkody czy dochodzenie ewentualnych kar umownych. Osoby zatrudnione na podstawie umowy zlecenia mogą więc korzystać z ochrony przewidzianej ogólnymi przepisami prawa cywilnego, jednak nie obejmuje ona tak rozległej ochrony, jak w przypadku umowy o pracę. Co istotne, zleceniobiorca może wystąpić do sądu pracy, domagając się ustalenia istnienia stosunku pracy zamiast umowy cywilnoprawnej. Jest to opcja, gdy sposób wykonywania zlecenia nosi znamiona charakteryzujące stosunek pracy.
Z kolei w przypadku dochodzenia praw z umowy o pracę, pracownik może zdecydować się na wniesienie sprawy do sądu pracy. Jest to sąd powszechny, zwykle wydział pracy i ubezpieczeń społecznych, który zajmuje się sprawami związanymi z prawem pracy i może rozstrzygać kwestie, takie jak niesłuszne zwolnienie, nieprawidłowe warunki zatrudnienia czy niewłaściwe wynagrodzenie. Jednak w przypadku zatrudnienia w oparciu o umowę o pracę, pracownik może również złożyć skargę do Państwowej Inspekcji Pracy.
Wybór między umową o pracę a umową zlecenie zależy od potrzeb i celów zarówno pracodawcy, jak i pracownika czy zleceniobiorcy. Umowa o pracę zapewnia stabilność, szereg praw i świadczeń, podczas gdy umowa zlecenie może oferować elastyczność. Umowa o pracę jest jednak fundamentalnym środkiem regulującym stosunek między pracodawcą a pracownikiem. Pomimo pewnych korzyści związanych z umową zlecenie, nie może ona zastąpić umowy o pracę, szczególnie gdy spełnione są kryteria standardowego stosunku pracy (jak np. stałe miejsce pracy, określone ramy czasowe, podporządkowanie organizacyjne, rozliczanie z poleceń służbowych, wykonywanie obowiązków osobiście, ciągłość świadczenia oraz bezwzględna wypłata wynagrodzenia). Przed podpisaniem umowy zawsze warto zrozumieć jej warunki oraz skonsultować się z prawnikiem, aby uniknąć ewentualnych nieporozumień w przyszłości.
