Dziedziczenie to obszerna dziedzina regulowana przepisami Kodeksu cywilnego. Proces ten obejmuje przeniesienie majątku po zmarłej osobie na spadkobierców.
Dziedziczenie może odbywać się zgodnie z ustawowym porządkiem dziedziczenia lub na podstawie testamentu. W przypadku dziedziczenia ustawowego, spadkobiercy są określani zgodnie z hierarchią krewnych, natomiast testament pozwala spadkodawcy określić, kto odziedziczy po nim majątek.
Dziedziczenie ustawowe występuje, gdy osoba zmarła nie sporządziła testamentu lub uczyniła to w sposób nieważny. Jest regulowane w pierwszej kolejności, co wynika z jego istotności i tego, że występuje stosunkowo najczęściej. Kodeks cywilny precyzyjnie określa krąg spadkobierców ustawowych, obejmujący przede wszystkim osoby związane stosunkiem rodzinnym, czyli małżonków, dzieci, krewnych i powinowatych.
Krąg spadkobierców ustawowych można ująć w sześć grup według określonej kolejności. Hierarchia dziedziczenia obejmuje najbliższe osoby zmarłemu, takie jak dzieci, małżonkowie, rodzice, rodzeństwo i krewni do 4. stopnia pokrewieństwa. Dziedziczenie odbywa się albo w stałym ułamku, albo w częściach równych, w zależności od liczby spadkobierców.
W pierwszej kolejności dziedziczą dzieci i małżonek. Dziedziczą oni w częściach równych, jednak małżonek zawsze dziedziczy minimum jedną czwartą całości spadku. Jest to szczególnie istotne wówczas, gdy spadkodawca posiadał kilku zstępnych (dzieci). Jeśli brak i potomstwa, i małżonka, spadek przechodzi na rodziców spadkodawcy, a gdy ci również nie żyją, na rodzeństwo lub ich potomków. Dziedziczenie dalszych zstępnych, takich jak wnuki czy prawnuki, ma charakter uzupełniający i zachodzi wtedy, gdy ich przodek (pierwotnie uprawniony do spadku) nie dożył otwarcia spadku. Przykładowo, w uproszczeniu: w przypadku śmierci Jana, po którym dziedziczyłby jego jedyny syn, Piotr, jeśli Piotr umrze przed Janem, dziedziczą wnuki Jana (dzieci Piotra).
Z uwagi na to, że krąg spadkobierców często jest szeroki, a udziały przypadające na każdego ze spadkobierców są skomplikowane do wyliczenia, w razie wątpliwości zalecamy skorzystać z porady prawnej, która wyjaśni wszelkie zawiłości w tym zakresie.
Przyjęcie i odrzucenie spadku:
W świetle polskiego prawa cywilnego spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy. Jednak dopiero złożenie oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku determinuje dalsze losy spadku.
Pierwszą możliwością dla spadkobiercy jest przyjęcie spadku bez ograniczeń co do długów spadkowych. To oznacza, że ewentualni wierzyciele będą mogli domagać się spłaty z całego majątku osobistego oraz spadkowego spadkobiercy, bez względu na kwotę zadłużenia. W przypadku więc, gdy długi spadkodawcy przewyższają wartość spadku, wierzyciele mogą więc ciągnąć do majątku osobistego spadkobiercy. Tym samym, powszechnie praktykowane jest unikanie tego typu przyjęcia spadku.
Z uwagi na powyższe, najczęściej wybieraną opcją jest więc tak zwane przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. Oznacza to, że spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe jedynie do wartości spadku (jego aktywów). Jest to zdecydowanie bezpieczniejsza opcja, która chroni majątek osobisty spadkobiercy.
Ostatnią opcją jest odrzucenie spadku, które jest korzystne zwłaszcza gdy długi spadkowe są znacznie większe niż wartość dziedziczenia. Osoba ta jest traktowana, jakby nie dożyła otwarcia spadku, co oznacza, że jej miejsce zajmują dalsi spadkobiercy, czyli w praktyce zwykle jej dzieci (ub dalsi spadkobiercy ustawowym).
Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o swoim powołaniu. W przypadku braku złożenia oświadczenia, następuje nabycie spadku z dobrodziejstwem inwentarza. W przypadku małoletniego spadkobiercy, opiekunowie prawni powinni może złożyć oświadczenie w jego imieniu. W tym zakresie nastąpiły zaś istotne zmiany, o czym poniżej.
Zachowek:
W związku z dziedziczeniem ustawowym pojawia się również pojęcie zachowku, mającego na celu ochronę praw spadkobierców, którzy zostali pominięci w testamencie, ale zgodnie z ustawą mieliby prawo do części dziedziczenia. Zachowek stanowi określony ułamek wartości udziału spadkowego, jaki przypadałby w przypadku dziedziczenia ustawowego.
Istotne zmiany w prawie w zakresie dziedziczenia!
15 listopada weszły w życie istotne zmiany w polskim prawie spadkowym. Nowelizacja Kodeksu cywilnego oraz innych ustaw przynosi szereg nowości, z których najbardziej znaczącą jest kwestia odrzucenia spadku w imieniu małoletnich dzieci.
Jedną z kluczowych zmian wprowadzonych przez nowelizację jest uproszczenie procedury odrzucenia spadku w przypadku małoletnich spadkobierców. Dotychczasowe przepisy były skomplikowane, wymagały wielu formalności, co utrudniało szybkie i skuteczne działanie w interesie dziecka. Zgodnie z nowymi przepisami, opiekunowie prawni małoletnich, czyli zazwyczaj rodzice, mogą teraz bezproblemowo odrzucić spadek w ich imieniu. To ważne ułatwienie dla rodzin, które z różnych powodów, np. finansowych czy organizacyjnych, chcą uniknąć dziedziczenia na rzecz małoletnich.
Kolejną znaczącą zmianą jest rozszerzenie katalogu sytuacji, w których spadkobierca może zostać uznany za niegodnego dziedziczenia. Wprowadzone zmiany do art. 928 par. 1 Kodeksu cywilnego precyzyjnie określają przypadki, w których sąd może pozbawić spadkobiercę wszelkich korzyści z majątku spadkodawcy. Od 15 listopada niegodnym dziedziczenia może być też osoba, która uchylała się od wykonywania obowiązku alimentacyjnego, uchylała się od wykonywania obowiązku pieczy nad spadkodawcą, zwłaszcza wynikającego z władzy rodzicielskiej, małżeńskiego obowiązku wzajemnej pomocy albo obowiązku wzajemnego szacunku i wspierania się rodzica i dziecka.
Te nowe przesłanki stanowią ważne narzędzie w ochronie interesów spadkodawcy, szczególnie w przypadkach, gdy spadkobierca celowo unika wykonywania obowiązków alimentacyjnych lub zaniedbuje opiekę nad spadkodawcą.
Wprowadzono również zmianę, ograniczającą krąg osób uprawnionych do spadku w przypadku braku testamentu spadkodawcy. Zmiana dotyczy wyłącznie trzeciego kręgu spadkobierców, obejmującego dziadków spadkodawcy i ich zstępnych.
Wcześniej, gdy brakowało spadkobierców z I i II kręgu (małżonek, dzieci, wnuki, rodzice, rodzeństwo i zstępni rodzeństwa), do dziedziczenia wchodzili dziadkowie spadkodawcy. Jeżeli któryś z dziadków nie dożył otwarcia spadku, jego udział przypadał zstępnym, czyli wujom, stryjom, ciotkom, kuzynom, a następnie – dzieciom kuzynów.
Nowa regulacja wprowadza istotne ograniczenie. Jeśli brak jest dziadków, ich dzieci i wnuków, sąd spadku nie będzie poszukiwał dalszych spadkobierców. Spadek przejmie gmina, w której zmarły mieszkał przed śmiercią.
